Avakas Tuhun Kadazan-Dusun

Tumanud nunu nakahabus id kalatas abal, nokoboos ii Huguan Siou Joseph Pairin Kitingan do avakas o tuhun Kadazan-Dusun (vookon poposuat do "KDM" kaampai Murut). Songuhun momungaan disido sondii do "Mamai Sindaanan" monuu di Pairin do popointahang do totootopot do avakas tuhun Kadazan-Dusun.

Dadi otopot nangku do avakas o tuhun Kadazan-Dusun?

Kivaa katapatan do avakas tuhun Kadazan-Dusun om hobi po avakas nung iso' ginavo dioho, misompuu toi sokuukuang do miapu do popobuuh, popisompuu om papavakas pilotian id taatanga tuhun Kadazan-Dusun.

Nga' avasi do ihoon totootopot nombo o tuhun Kadazan-Dusun do baino. Hobi osompuu om hobi avakas nangku zioho do baino songian piagahon di poguhu?

Ginumu Tuhun Kadazan-Dusun
Songian koikot tuhun magagampa Bolitis minomusoou zioho do okuudi tuhun mamasok ponong koibutan do Borneo. Ii no do nangkat dioho o tuhun Sina om Jawa do kumalaja id kabun gata ii nimaan dioho (British North Borneo Chartered Company) tonomoh.

Maai nodii soizuko do Bolitis ginumu tuhun mamasok. Koihaai no dioho do kivaa piipio ngoopod ngoibu ginumu dioho. Ogumu tuhun mamasok, hobi no tuhun Murut, do napatai sabap no do toluo ii noovit do tuhun topuak miaga do ponobuh (small pox) om tubi (measles). Nokito do tuhun Bolitis do hobi vinakas do tinan do Kadazan (saviavi tuhun mamasok pinungaanan do Bolitis magagampa do 'Dusun") do humavan do toluo sundung potuu do ogumu nogi dioho ii nokoundun do toluo tuhun topuak diti.

Kivaa nokosuat di au' ahaid di poguhu do ginumu nopo do Kadazan-Dusun do baino nga hobi satangah lizong, ka. Nga' kivaa nokosuat doid kopoguntaban do tuhun Sabah do tuhun ii momungaan dioho do 'Kadazan' kiginumu do hobi 100,000 no om ii momungaan dioho do 'Dusun' kiginumu do hobi 200,000. Dadi, pio ih kozo ginumu tuhun do Kadazan-Dusun. Pio ginumu do Murut? Nokuo tu' aiso koponoizukan mantd huguan Kadazan-Dusun do pio ih kozo ginumu tuhun Kadazan-Dusun mooi do aanu mamalan ingkuo popobuu dioho?

Misuvai Pamanaan Huguan Kadazan-Dusun
Momoduung doid dioho sondii o tuhun Kadazan-Dusun nung mogohim zioho do avakas pisaan do huguan dioho. Kivaa dati ii humodong songian do oboos iti. Nga humodong au ih popotopot nunu ii au otopot. Om au nogii kaanu ii do papavakas pisaan do tuhun Kadazan-Dusun. Mikot doid pomuandaman nunu ii nokosuat id buuk di Dr. Jeffrey Kitingan kokomoi poomumusoou miaga do tongkuzu. Kivaa huguan mogohim do kivaa do ula-ula miaga dii id tatangah do Kadazan-Dusun om ohodong kumaa di Dr. Jeffrey.

Mogohim om humodong au' ih kaanu mongipop ula-ula miaga tongkuzu nung otopot do kivaa dii id taatangah do Kadazan-Dusun.

Songian patahangon, oihaan do kivaa huguan Kadazan-Dusun id piipio parti politik kaampai no PBS, UPKO, PBRS, UMNO om pipio parti politik di oninih. Kivaa do KDCA, kivaa do USDA, kivaa koisaan Rungus, kivaa do KSS. Om baino kivaa tinimungan ii pungaanan do MNC. (Kada daa do humodong tuh papaazat noopo do kuukuo kozo kozuuzuvo id tangah do Kadazan-Dusun do baino. Au' monondos iti om okonko komozon do kahasa do kivaa koisaan montok toiso-iso tinimungan 'tribal'.)

NGA' nung toiso-iso koisaan diti muzu pakaazan doid iso dimpoton, vookon mamagazat, vookon monuung, mositi nopo do agazo o vaza'. Songian do miiso o huguan ngaavi id tudduvon di iso' no, mositi nopo do oovit ginavo di tutumanud ngaavi dioho do sumokodung do momodimpot tuddu dii. Ounsub zioho di pomumusoou om ula-ula kotunud di huguan dioho ii kahansanan dioho sondii.

Kozuuzuvo do baino osodu kozo mantad di poguhu. Misangod tuhun mamasok di poguhu (tribal wars). Iti no dati iso' mantad di kopogong dioho do mimang gumu di poguhu.

Hizab ii Au' Otuhuk id Timpu Toniboh
Avasi muot do 'nombo tuhun Kadazan-Dusun id daasom 50 toun'. Hobi nangku do nokopiiso tuhun Kadazan-Dusun? Hobi nangku do nokobuu zioho?

Au' ih odimot, au ih ahantoi do Kadazan-Dusun ii tuddu ngaavi dioho id daasom timpu toniboh. Nipizan do mamadadi tuhun Kadazan-Dusun do iso tinimungan mamasok ii pantangon do tinau' suvai momoguno timpu tanauh. Nga mositi nopo do kivaa kahantazan tongonini songian muzu id tindahanon pakaazan doid kahantazan do Kadazan-Dusun. Songian do kaanu huguan ngaavi Kadazan-Dusun do mogiduan do pisuvazan dioho om do miapu do monuhuk di kohizaban, iso kahantazan toniinih ii. Om kahantazan totootopot ii. Om apatut do oondos puu do Kadazan-Dusun.

Au' Tumood om Au' Asantaban do Uhah No
Songian nopo do mikot o kopiipiumono do asantaban o ginavo, mundoong, tumood om tumuintog, nga nokoikot no timpu di agazo kohigaganan. Komozon do aiso nodii kohizaban do muzu doid ningkokoton di hobi avasi om nokobuu. Iti no ii sangod dii hobi kikohigagagnan tu kaanu ii do popomungkang do ginavo sondii om nogi do tinimungan.

Kivaa kavakasan do tuhun Kadazan-Dusun. Nga' osodu po kozo mantad nunu ii kohizaban. Kivaa kaantakan om kozuuzuvo ii kapagantob do mimang vakas. Kavakasan do Kadazan-Dusun nopo nga ginumu saviavi ('total sum') do kavakasan do toiso-iso puu do Kadazan-Dusun. Songian do komungkang songuhun Kadazan-Dusun, komungkang ii tinimungan. Songian hobi avakas toiso-iso puu do Kadazan-Dusun, hobi do mimang vakas ii tinimungan. Songian kobuu toiso-iso puu, kobuu o tinimungan.

(Komi: Iso' pomusaavan noopo iti. Nung ohodong nga pohombuso no ii kohohodong. Nga nung kivaa di otopot, opioh no ii. Ii nopo ii au' kotunud nga dodizo no ih do miaga di loun nouzou ii natatak ii maan suugio do tongus pakaazan doid tisan do lahan.)

Pascalis Claudius Lotinggi Dampian

Copyright © 2016